Өлең идеясы туралы ойларыңды «ПОПС формуласы» арқылы білдірің дер осы берем 5 сынып

тоқтар әубәкіров - тұңғыш космонавт

«қазағым үшін өлуге дайынмын» (т.әубәкіровтің ғарышқа ұшардағы сөзі)

1991 жылы 2-қазанда тоқтар әубәкіровтің ғарышқа ұшқан күні. кім не десе де қазақ ғарышының тарихы осы күннен басталады. сол үшін де бұл күн – қазақ үшін тарихи күн. айдарынан жел ескен алаш ң аспан әлеміне жол тартқан күні. 2 қазан сонысымен қымбат, сонысымен құнды. егер шындығына келсек қазақтың ғана емес күллі түркі халықтарының тұңғыш ғарышкері. 2001 жылы стамбул қаласында «түріктің тұңғыш ғарышкері» атағын түркия елі берді.

биліктің тоқтар батырды таса да ұстағысы келгеніне қарамастан тоқтардың кім екенін тағы бір еске түсіріп өту үшін атқарған еңбектерін парақтап шықсақ.

тоқтар оңғарбайұлы әубәкіров — қазақтың тұңғыш ғарышкері, кеңес одағының батыры (1988), қазақстан республикасының халық қаһарманы (1995), техника ғылымының докторы (1998), профессор (1997), қорқыт ата атындағы қызылорда мемлекеттік университетінің құрметті профессоры. ол 1946 жылы қарағанды облысының қарқаралы ауданында өмірге келген. ресей федерациясындағы армавир жоғары әскери ұшқыштар училищесін (1969), авиация институтын бітірген (1979). 1969 — 75 жылдары әскери-әуе күштерінде ұшқыш, звено командирі, эскадрилья командирінің орынбасары. 1976 — 1992 жылдары мәскеудегі тәжірибелік конструкторлық бюроның ұшқыш-сынақшысы міндеттерін атқарды. 1988 жылы кеңес одағында алғаш рет әуеде ұшаққа екі мәрте жанармай құйдыру арқылы солтүстік ендікке қонбай ұшуды ерлікпен жүзеге асырды. реактивті ұшақтың елуден аса жаңа түрін сынақтан өткізді. 1990 жылы ғарышкерлер құрамына алынды. 1991 жылы 2 қазанда байқоңырдан “союз тм-13” кемесімен ғарышқа ұшты. онда ол өзге ғарышкерлермен бірге биотехнология, металлургия, медицина салалары және арал аймағы бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. зерттеу нәтижесінде арал үстіндегі тұзды шаң борамасының пайда болу процесі, сол зиянды аэрозолдардың қазақстан мен ресей аймақтарына таралуының ғарыштық суреттері алынды. 1991 ю.а. гагарин атындағы ғарышкер дайындау орталығында әзірлгін бастады, сынаушы ғарышкер-ұшқышы, сынаушы. «союз тм» ғарыш кемесінде және «мир» орбиталды кешенінде сынаушы ғарышкер-ұшқышы ған машықтануын ұшу бағдарламасы бойынша өтті. 1991 жылы қазанның 2-інде тоқтар әубәкіров зерттеуші ғарышкер есебінде, александр волков және аустрия ғарышкері франц фибөк, «союз тм-13» ғарыш кемесімен ғарышқа ұшуға кірісті. апта бойы «мир» орбиталды кешенінде жұмыс істеді. 1991 жылы қазанның 10-ында тоқтар әубәкіров, анатолий арцебарский, аустрия ғарышкері франц фибөк «союз тм-13» ғарыш кемесімен жерге қайтып қонды. ғарышта өтеген мерзімі — 7 күн 22 сағат 13 минут.

ғарыштан оралған соң қазақстандағы ғарыштық зерттеулердің негізін қалауға, отандық қарулы күштердің әскери даярлығын жетілдіруге, әскери-патриоттық тәрбие жұмыстарын жолға қоюға белсене араласты. ол 1992 — 93 жылдары қазақстан республикасы қорғаныс министрінің 1-орынбасары, 1993 — 94 жылдары қазақстан республикасы ұлттық аэроғарыштық агенттігінің бас директоры — ғылым және жаңа технология министрінің орынбасары. қазақстан республикасы жоғарғы кеңесінің депутаты — қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрағасы болды.

арман   қуып   жасынан,

көктен   көзін   алмаған

ұшқыш   болды   жас ұлан,

аспанда   еркін   самғаған.

бабасынадай асауға

салған   құрық –бұғалық.

ұшақтарды сынауға

артқан   еді құмарлық.

самғап   ұшу аспанда

қауіпті еді, қатал-ды.

ерлігі   елден   асқанда,

ол   ғарышкер   атанды.

талай   істе   ғажаптың,

туған   ұлы қазақтың ,

тұңғыш   ұшты   ғарышқа,

қаһарманы қазақтың!

ананың көңілі

ң көңілі далада

ата көрген оқ жанар

ана көрген тон пішер

ана алақанының аясы,

ақ шынардың саясы

алып анадан туады,

ат биеден туады.

анаға қарап қызын ал

әкеге қарап ұлын ал

ана сүті

тілі

сыпайлық бұл тәрбиенің көзі. сыпайы сұлулықтың белгісі. сыпайлық деген   көркем мінез.  сыпайы жұртқа ұнамды келеді.  сыпайлық деген көріктікке тән бір сыйлық. сеннен алсын өнеге көркем болсын мінезің.  «сыйға сый, сыраға » демекші сыпайлық  таныту ң бір біріне деген борышы болып табылады.  «сыпайлық жоқ жерде, сыйласу да жоқ» дейди қазақ халқы, сондықтан да сыпайлық  қасиеттері отбасынаң бастау алады.

1. қой малының атаулары:

арамза - қыста туған қозы.

көбдік - тоқты болған арамза.

көрпеш немесе көрпей - мезгілінен кешірек туған қозы.

марқа - жарты жастағы қозы.

тоқты - бір жасқа толғаны.

ісек - екі жасқа толған ұрғашысы.

саулық - екі жасқа толған ұрғашысы.

саулық - қоздаған қой.

ту қой - қған қой.

қошқар - тұқымдыққа жіберілген еркек қой.

2. сиыр малының атаулары: бұзау - бір жасқа дейінгі төлі.

торпақ-тана - бір жастан асқан төлі.

баспақ - күзге қарайғы бұзау.

қашар - бір жастағы ұрғашы сиыр.

құажын - екі жатағы төл беретін сиыр.

дөнежін - табынға түскен ұрғашы сиыр.

бесті сиыр - бірнеще рет бұзаулаған сиыр.

кенже тайынша - жас сиырдың атауы.

бұқаша - бір жасқа еркін толмаған тайынша.

тайынша бұқа - бір жасар кезі.

дөнен бұқа - табыңға түскеніне үш жыл болғаны.

құнан бұқа - екі жасар кезі.

3. жылқы малының атаулары:

арғамақ

қазанат

абы

тобышақ

текежәуміт

қазақы ат

қарабайыр

пырақ

дүлдүл.